نور و اهميت نورپردازي در معماري داخلي

مقدمه:

اهميت فضاهاي داخلي در زندگي فرد به مراتب بيشتر از فضاهاي بيروني است. به‌همين دليل، امروزه علمي كه حضور خود را نسبت به‌گذشته در تمامي سطوح زندگي انسان نمايان مي‌كند، معماري داخلي است كه با ياري جستن از موضوعاتي مانند نور، رنگ، مبلمان، مصالح، المان‌هاي طراحي و از همه مهمتر انتخاب مقياس و تناسبات صحيح، روحي تازه در كالبد هر فضا ايجاد مي‌كنند. در اينجا به بررسي نور و اهميت نورپردازي در معماري داخلي مي‌پردازيم.

توانايي واقعي در طراحي نورپردازي، براي نگهداري توازن بين ملزومات كاربردي جهت روشنايي و جلوه‌هاي بعدي مهيج و خوشايند بوده و در پروسه طراحي نور، اولين اصل در مورد خانه و ساكنان آن است. لذا در این زمینه سؤالات زيادي مطرح مي‌شود:

ـ چه فعاليت‌هايي، در چه اتاق‌هايي انجام مي‌شود؟

ـ آيا هدف، فقط روشن بودن اتاق است؟

ـ آيا هدف، زيبا جلوه دادن يك دكور به‎وسيله منبع نوري است؟

ـ آيا هدف از نورپردازي، واضح‌تر شدن بافت‌هاي موجود در اثاثيه منزل خواهد بود؟

ـ ساكنان چند ساله هستند؟ مثلاً نوري كه يك فرد 16 ساله براي خواندن احتياج دارد، به‌طور ميانگين 15 بار بيشتر از يك كودك 10 ساله است.

ـ قدرت اقتصادي نيز نكته‌ي مهمي است و به‌توان اقتصادي شما بستگي دارد. (نورپردازي در مقايسه با بقيه فرمهاي دكوراسيون بسيار گران است.)

ـ چه نكته‌اي در زندگي شما تأثير مي‌گذارد؟

براي مثال: آيا شما نقاشي مي‌كنيد؟ ساز مي‌نوازيد؟ در هنگام نصب وسایل چه ميزاني تحمل شكسته شدن آنها را داريد؟ در چه ساعاتي از روز و از چه اتاق‌هاي خاصي استفاده مي‌كنيد؟ نقاط اصلي داخل شدن نور طبيعي در خانه شما كجاست؟

ـ آيا طراحي نور، يك ترتيب دقيق دارد؟

ـ براي نورپردازي، چه امكاناتي نياز داريد؟

ـ آيا در عمل، كار مي‌كند؟ آيا بودجه را مي‎شكند؟ آيا من قادر هستم كه چراغ‌ها را عوض كنم؟

علاوه بر همه اين‌ها، طراح دنبال موقعيت‌هايي است تا نور را در جهت غافلگيرانه‌اي بروز دهد. حال اگر شما براي مثال رنگ روغني يا ظرف سفالي دكوري يا يك شومينه‌ي قشنگ داشته باشيد، مي‌توانيد مراكزي را درست كنيد كه براي تمركز نور مفيد است. طراحان اول به اين‌كه چه چيزي خوشايند است، نگاه مي‌كنند و سعي مي‌كنند كه آن را انجام دهند.

آغاز کار با نور طبیعی:

با توجه به مقررات امروزی، تمام اتاق‌هاي یک بنا، برای گرفتن نور طبیعی حتماً باید یک یا چند پنجره داشته باشند، اما این به تنهایی تضمینی برای کافی بودن نور اتاق نیست. کمیت و کیفیت نور طبیعی در ساختمان‌ها و اتاق‌های مختلف یک بنا، از چند نظر با هم تفاوت بسیار دارد. این‌که اتاق یا بنا رو به کدام جهت قرار گرفته، اندازه و شکل آن، ابعاد و تعداد پنجره‌ها و آن‌چه که در اطراف بنا هست، همه و همه نور طبیعی را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

جهت یک اتاق:

یکی از عوامل بسیار مهم در نورپردازی، این است که آن اتاق رو به کدام طرف است (جهت جغرافيايي). در نیم‌کره شمالی نوری که از سمت شمال می‌تابد سردتر، روشن‌تر و ملایم‌تر از نور جنوبی است و به‌همین دلیل، هنرمندان دوست دارند اتاق کارشان شمالی باشد. (اين موضوع در نیم‌کره جنوبی برعکس) نور سرد شمالی رنگ‌ها را دقیق‌تر از نور جنوبی نشان می‌دهد. چون نور جنوبی سایه روشن رنگ‌های گرم را براق‌تر می‌کند، در ضمن شدت نور شمالی یک دست‌تر است، در نتیجه باعث ایجاد لایه‌های یکنواخت نور و تضاد آشکار نور شده و سایه را کم‌تر می‌کند.

اندازه و شکل اتاق:

اندازه و شکل یک اتاق روی نور آن تأثیر دارد. واضح است که یک اتاق کوچک در مقایسه با یک اتاق بزرگ به‌نور کمتری نیاز دارد، اما این موضوع همیشه صادق نیست. علاوه‌بر اندازه و شکل اتاق، جهت و موقعیت پنجره‌ها، بر نور مورد نیاز اتاق تأثیر دارد. یک اتاق مستطیل شکل که پنجره‌ها در عرض آن قرار گرفته، در مقایسه با اتاقی که پنجره‌ها در طول آن قرار دارد، به‌نور بیشتری نیاز دارد. اتاقی که جلوی پنجره‌هایش فضای خالی وجود دارد، نسبت به اتاقی که جلوی آن ساختمان، نرده یا درخت باشد، نور بیشتری می‌گیرد.

طراحی نور:

طرح یک نقشه مناسب برای نورپردازی، توجه و دقت زیادی می‌خواهد و نهایتاً در صورتی قابل استفاده است که انعطافپذیر باشد، همچنین باید تمام فضاهايي را که در یک اتاق، مورد استفاده قرار می‌گیرد روشن کند «حتی در صورت لزوم شدت نور نیز قابل تغییر باشد» و ضمناً باید قابلیت تطابق با تغییر کاربری یا چیدمان اتاق را دارا باشد. در نتیجه برای تهیه نقشه نورپردازی باید ابتدا کارهایی که در آن فضا صورت می‌پذيرد، مورد ارزیابی قرار گيرد و باید در نظر گرفت که هرچه اتاق وسیع تر باشد، ارزیابی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. سپس باید تمام توقعات و انتظاراتی را که از نورپردازی می‌رود، در نظر گرفت. برای مثال:

آیا اتاق در طول روز (به‌خصوص در گوشه و کنارهایی که نور طبیعی به آن‌جا نمی‌رسد)، از نور طبیعی روشن برخوردار است یا باید روشن‌تر باشد؟

آیا می‌خواهید حس خاصی را به اتاق القاء کنید؟ (گرم و صمیمی، خنک و رسمی، جمع و جور، بزرگ و دلباز) و یا اينكه مناسب کار خاصی باشد؟ (انجام تکالیف، سرگرمی، کارهای دستی خودمان و …)

نورپردازی در هر اتاق، برای روشن کردن یا بالا بردن کیفیت چیدمان و یا رفع نیازهای کاربردی مورد استفاده قرار می‌گیرد. هنگام تهیه نقشه نورپردازی، نکات زیر را مد نظر داشته باشید:

ـ اگر ساختمان را از نو طراحی و یا بازسازی می‌کنید، برای هر اتاق پریز کافی بگذارید. این موضوع از انباشته شدن چندین دوشاخه روی یک پریز و نیاز به سیم‌های دراز و سیار را که عامل بروز حوادث هستند و جلوه خوبی هم ندارند، جلوگیری می‌کند.

ـ کلیدهای برق را در نقاط قابل دسترس، نزدیک درب ورودی هر اتاق نصب کنید.

ـ چراغ‌های مستقل یا نصب شدنی را در هر اتاق، به یک کلید مرکزی وصل کنید تا روشن و خاموش کردن آن راحت باشد.

ـ از کلیدهای دیمردار استفاده کنید تا تأثیر چراغ‌ها متنوع‌تر شود.

ـ در جایی که نور برای ایجاد ایمنی، سلامت یا کاربری مورد نیاز است، مانند مکان‌های پر تردد که هنگام شب تاریک می‌شوند، مثل ورودی‌ها، راهروها و یا کابینت‌ها و کمدها، چراغ‌هاي تایمري نصب کنید.

نورپردازی محل زندگی:

در هر اتاقی بین نور طبیعی و نور مصنوعی، رابطه دو طرفه وجود دارد. این رابطه در تمام طول روز و شب ادامه دارد. بنابراین خصوصیات یک اتاق از جمله ابعاد، جزئیات معماری، اندازه، نوع و تعداد پنجره‌ها و جهت قرار گرفتن آن نسبت به‌جهان بیرون (جهت جغرافیایی آن) همه ویژگی‌های کلیدی هستند که باید در نورپردازی اتاق مدنظر قرار گیرند. کمتر کسی به‌هنگام تصمیم‌گیری برای روشن کردن محیط زندگی‌اش به این موضوع توجه می‌کند.

اتاق نشیمن:

اتاق نشیمن به‌دلیل آن‌که برای اکثر مردم، مکانی چند منظوره به‌حساب می‌آید و فعالیت‌های بسیاری در آن انجام می‌گیرد «از جمله استراحت، تماشای تلویزیون، مطالعه، گوش دادن به موسیقی، معاشرت، حتی انجام تکالیف، سرگرمی‌ها یا برنامه‌های خاص»، نورپردازی درست همان‌طور که در صحنه کار تأتر توجه همه را به بازیگر جلب می‌کند، در اتاق نشیمن نیز بایـد قسمت‌های مختلف را برای فعالیت‌های گوناگون مهیا سازد. باید مقدار لازم از نور مناسب، روي مجموعه‌های مختلف اثاثیه اتاق بیفتد تا باعث بهبود، از جهت دکوراسیون شود. برای چنین فضایی از تلفیق چند نور استفاده می شود «نور عمومی و انواع نورهای تزئینی».

اتاق غذا خوري:

در قسمت غذاخوري يا هر اتاق چند منظوره‎اي كه براي غذا خوردن هم مورد استفاده قرار مي‌گيرد، هنوز هم شمعدان به چند دليل بهترين منبع نور به‌حساب مي‌آيد، شمعدان نه‌تنها اغلب منبع نور يكنواختی است، بلكه براي ايجاد سبكي خاص در اتاق نيز وسيله‌ی تزئيني به‌حساب می‌آید. شمعدان‌هاي كريستالي مات، به‌اتاق ظرافت و شكوه مي‌بخشد و انواع فلزي پر نقش و نگار آن، فضايي گرم و صميمي ايجاد مي‌كند. البته امروزه چراغ‌هاي آويخته در طرح‌هاي متنوع موجود است و به‌جاي همان شعدان‌ها بكار مي‌رود.

هنگام انتخاب چراغ‌هاي آويخته «براي قسمت غذاخوري» خانه، درنظر گرفتن چند نكته ضروري است. چراغ بايد مناسب با اندازه و شكل ميز غذاخوري و همچنين هماهنگ با دكوراسيون اتاق باشد. قبل از متداول شدن برق، داخل اين چراغ‌ها شمع قرار مي‌گرفت و با فاصله زيادي از بالاي ميز آويخته مي‌شد، تا خطر آتش‌سوزي هم كمتر شود. اما حالا چراغ بايد حدود 76 سانتي‌متر بالاتر از ميز آويخته شود. اگر چراغي داراي حباب باز يا لامپ عريان باشد، بايد در ارتفاعي قرار گيرد كه چشم افراد دور ميز را نيازارد. همچنين قطر چراغ بايد حداقل 30 سانتي‌متر كمتر از قطر ميز باشد و اگر ارتفاع سقف بيشتر 4/2 متر باشد، براي هر 30 سانتي‌متر ارتفاع بيشتر چراغ بايد 5/7 سانتي‌متر بالاتر نصب شود تا نور متعادل گردد. میزان نور را در چراغ‌هاي آويزان زيبايي كه نور خيره‌كننده دارند، می‌توانید با نصب ديمر تحت كنترل درآوريد. براي روشن كردن ميز غذاخوري مي‌توان از يك رديف چراغ يا چراغ‌هاي توكار و رو به‌پايين نيز بهره برد كه در این‌صورت يك شمعدان با شعله‌هاي لرزان، براي تغيير حال و هواي اتاق به‌كار مي‌آيد. (شعله‌هاي لرزان شمع و شومينه نیز جزء نورپردازي دكوراتيو مي‌باشند.) …

ادامه دارد…

نویسنده: مهندس هلنا دهری